संयुक्त राष्ट्र सङ्घ सुरक्षा परिषद भिटो पावर सम्बन्धि जानकारी

संयुक्त राष्ट्र सङ्घ सुरक्षा परिषद "भिटो शक्ति" ले संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद्का पाँच स्थायी सदस्यहरु (चीन, फ्रान्स, रसिया, ब्रिटेन र संयुक्त राज्य अमेरिका) लाई कुनै पनि ठोस प्रस्तावलाई भिटो प्रयोग  गर्न सक्ने शक्तिलाई जनाउँछ। यद्यपि स्थायी सदस्यको बेवास्ता वा अनुपस्थितिले ड्राफ्ट रिजोलुसनलाई अपनाउनबाट रोक्दैन। यो भिटो शक्ति स्थायी सदस्यहरू आफैले निर्धारण गरेझ "प्रक्रियात्मक" भोटहरूमा लागू हुँदैन, । स्थायी सदस्यले सेक्रेटरी-जनरलको छनौट पनि गर्न सक्दछ, यद्यपि औपचारिक भेटो अनावश्यक छ किनकि मतदान बन्द ढोका पछाडि लिइएको हुन्छ।

भेटो शक्ति विवादास्पद प्रक्रिया हो। समर्थकहरूले यसलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्थिरताको प्रवर्तक, सैन्य हस्तक्षेप विरुद्धको जाँच, र अमेरिकी प्रभुत्व बिरूद्धको महत्वपूर्ण सुरक्षाको रूपमा लिन्छन्। भिटो संयुक्त राष्ट्र संघको सबैभन्दा लोकतान्त्रिक तत्व हो, साथै युद्ध अपराध र मानवता विरुद्धको अपराधमा निष्क्रिय हुनुको मुख्य कारण पनि हो किनकि यसले चीन, रसिया, इजरायल र संयुक्त राज्य अमेरिका जस्ता राष्ट्रहरूको उल्लेखनीय मानवअधिकार उल्लघनको विरूद्ध संयुक्त राष्ट्रको कारवाहीलाई रोक्छ। 

संघयुक्त राष्ट्र सङ्घकाे वडापत्र 

भिटो  पावर संयुक्त राष्ट्रसंघीय बडापत्रको धारा  27 उल्लेख गरिएको छ , जसअनुसार :

1).सुरक्षा परिषदका प्रत्येक सदस्यको मत हुनेछ।

2). प्रक्रियात्मक विषयमा सुरक्षा परिषद्को निर्णयहरू नौ जना सदस्य राष्ट्रहरुको सकारात्मक मतले लिनेछ।

3).अन्य सबै मामिलामा सुरक्षा परिषद्को निर्णय स्थायी सदस्यहरुको सहमतिले भ्याउने मत सहित nine जनाको सकारात्मक मतले लिनेछ। तर धारा 52 को अध्याय VI को अनुच्छेद ll अधिनमा रहि विवादको पक्षले मतदान गर्न रोक्न सक्नेछन् ।

कुनै पनि स्थायी सदस्यहरूबाट नकारात्मक मतले ड्राफ्ट रिजोलुसनको अवधारणालाई अवरूद्ध गर्न सक्नेछन् । यद्यपि एक स्थायी सदस्य जुन मतदानबाट टाढा रहन्छ वा मतदानबाट अनुपस्थित हुन्छ उसले प्रस्ताव पारित हुनबाट रोक्दैनन।

यद्यपि "भिटोको शक्ति" लाई संयुक्त राष्ट्र संघको बडापत्रमा नामले उल्लेख नगरे पनि धारा  27 लाई स्थायी सदस्यहरुबाट मत प्राप्त गर्न आवश्यक हुन्छ। यस कारणले गर्दा, "भिटोको शक्ति" लाई "महान शक्ति एकता" को सिद्धान्त पनि भनिन्छ र भिटोलाई कहिलेकाँही "महान शक्ति भिटो" पनि भनिन्छ।

अस्तित्व

1945 मा अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूको कारवाहीमा भिटो राख्ने देशहरूको विचार नयाँ थिएन। लिग अफ नेशन्समा लिग काउन्सिलका प्रत्येक सदस्यले कुनै पनि गैर-प्रक्रियात्मक मुद्दामा भिटो राख्ने अधिकार थियोे । लिगको जगमा, 4 स्थायी र 4 गैर-स्थायी सदस्यहरू थिए। लिग काउन्सिल 1936 ले विस्तार गरेको थियो जसमा 4स्थायी र 11 गैर स्थायी सदस्यहरू थिए जसको अर्थ वेटो पावर भएका 15 देशहरू थिए। भिटोहरूको यति ठूलो संख्याको अस्तित्वले लीगलाई धेरै मुद्दाहरूमा सहमति गर्न धेरै गाह्रो बनायो।

ड्युबर्टन ओक्स (अगस्ट – अक्टोबर 1944) र याल्टा (फेब्रुअरी 1945) मा संयुक्त राष्ट्र संघ गठनको वार्ताका क्रममा भेटो व्यापक छलफलको परिणाम थियो। संयुक्त राज्य अमेरिका, सोभियत संघ, युनाइटेड किंगडम र चीन सबैले एकताका केवल प्रमुख शक्तिहरूसँग मिलेर काम गर्ने इच्छा जनाएका थिए , तर आफ्नै सार्वभौम अधिकार र राष्ट्रिय हितको रक्षा गर्न सिद्धान्तको पक्ष लिएका थिए। सान फ्रान्सिस्कोमा, बिग फाइभको सम्मेलनले उनीहरूलाई भेटो दिइएन भने संयुक्त राष्ट्र संघ स्थापना नहुने स्पष्ट गर्‍यो । 

उपयोग

भीटोको प्रयोग धेरै फरक चरणहरूमा पार भइसकेको छ जसले सुरक्षा परिषदमा बदलिएको राजनीतिक सन्तुलन प्रतिबिम्बित गर्दछ। 1946 देखि 1969 सम्ममा, सुरक्षा परिषदको बहुमत संयुक्त राज्य अमेरिकको साथ गठबन्धनमा थियो, जसले कुनै भिटो नदिएको थियो किनकि त्यसले हरेक मत जित्यो। पश्चिमी बहुमतबाटका प्रस्तावहरूलाई रोक्न सोभियत संघले सबै भिटोहरूको 63% प्रयोग गर्यो । फ्रान्स र युनाइटेड किंगडम बेला बेला बेलामा उनीहरूको औपनिवेशिक चासोहरूको रक्षा गर्न भिटो प्रयोग गर्थे, र चीन गणराज्यले एक पटक मात्र वीटो प्रयोग गर्‍यो।

पश्चिमी बहुमत 1960 को दशकमा बिग्रियो  किनकि डिकोलनाइजेसनले संयुक्त राष्ट्र संघको सदस्यता विस्तार गर्यो। तेस्रो विश्वका नयाँ स्वतन्त्र देशहरूले पश्चिमी शक्तिहरूको बिरूद्ध बारम्बार मतदान गर्‍यो, जसले गर्दा संयुक्त राज्य अमेरिकाले भेटोको सहारा लियो । सन् 1970 मा संयुक्त राज्य अमेरिकाको पहिलो भेटो प्रयोग गर्यो ।  1970 देखि 1999  सम्ममा, संयुक्त राज्य अमेरिका फ्रान्स र बेलायती गठबन्धनले  118 पटक भिटो प्रयोग गरे जुन कुल भिटो शक्तिको 56% भिटो खसाले । सोभियत संघले कुनै पनि पश्चिमी शक्तिहरूको तुलनामा थोरै भिटो हाल्यो  र  गणतन्त्र चीनले एक पटक मात्र भिटो प्रयोग गर्यो।

शीतयुद्धको अन्त्य पछि सुरक्षा परिषद्मा एक छोटो समन्वय भएको थियो। 31 मे 1990 देखि 11 मे  1999 को अवधि संयुक्त राष्ट्र सघको इतिहासमा भिटोको प्रयोग बिना सबैभन्दा लामो अवधि थियो। प्रत्येक बर्ष पारित रिजोलुसनहरूको संख्या पनि बढ्यो। २१ औं शताब्दीको शुरुमा सिरियाली गृहयुद्धको कारण भेटोको प्रयोग गरियो। 1992 पछि, रूसले  लगातार प्रयोग गर्यो । फ्रान्स र युनाइटेड किंगडमले 1989 पछि भिटोको प्रयोग गरेका छैनन्।

जुलाई 2020 सम्म, रूस / युएसएसआरले  116 पटक, संयुक्त राज्य अमेरिकाले 81पटक, बेलायतले 29 पटक, फ्रान्सले 16 पटक र चीनले 16 पटक भिटो प्रयोग गरिसक्यो।